Transparantie en integriteit zijn actuele thema's binnen organisaties. Een van de belangrijkste onderwerpen daarbinnen is het kunnen melden van misstanden. Ofwel; het kunnen 'Klokkenluiden'.
Wat is een klokkenluider en waarom is klokkenluiden zo belangrijk? In deze blog gaan we dieper in op de rol van klokkenluiders, de wettelijke bescherming die zij genieten en de impact die zij kunnen hebben op organisaties en de samenleving als geheel.
Wat is klokkenluiden?
Klokkenluiden verwijst dus naar het melden van (dreigende) misstanden binnen een organisatie door een (ex) medewerker of een situatie of omstandigheid in de organisatie. In elke organisatie kunnen misstanden ontstaan en deze kunnen variëren van fraude en corruptie tot schendingen van de wet- en regelgeving en andere ernstige problemen die de gezondheid van mensen en/of het publiek belang schaden.
Klokkenluiders spelen een essentiële rol in het blootleggen van dergelijke onrechtmatigheden, die anders mogelijk onopgemerkt zouden blijven.
De rol van de klokkenluider
Een klokkenluider treedt naar voren omdat hij of zij van mening is dat de organisatie of individuele medewerkers een misstand begaat of dat er gevaar dreigt voor mensen of de omgeving. Ze handelen vaak dus uit bezorgdheid voor de veiligheid van anderen of zich zelf. Hoewel het een moedige daad is, kan het klokkenluiden ongewenste en onverwachte gevolgen met zich mee brengen. Denk aan professionele en persoonlijke repercussies. Voldoende voorbeelden in de praktijk die dat bevestigen.
De term klokkenluider heeft onder het publiek overigens een negatieve bijklank gekregen. vaak wordt deze gezien als 'verrader'. Dat is zeer onterecht en het is belangrijk om een klokkenluider te zien als een mens die een zorg wil melden in het belang van anderen, de organisatie of de omgeving. Een klokkenluider is niet iemand die uit rancune een melding doet om mensen of de organisatie te beschadigen. Dat gebeurt helaas ook, maar deze scharen we niet onder de categorie klokkenluider.
Wettelijke bescherming van klokkenluiders
In veel landen, waaronder Nederland, zijn er specifieke wetten en regelingen om klokkenluiders te beschermen. In Nederland biedt de Wet bescherming Klokkenluiders (WBK) een kader voor de bescherming van klokkenluiders binnen de publieke en private sector. Deze komt overigens voort uit een nieuwe EU-richtlijn.
Het doel van de Wet is - zoals de naam doet vermoeden - om klokkenluiders te beschermen zodat zij onbezorgd meldingen kunnen doen van misstanden zonder angst voor represailles zoals ontslag, demotie of intimidatie. Doordat de effectiviteit van de Wet regelmatig wordt geëvalueerd, valt te verwachten dat de regels zich zullen aanpassen op nieuwe inzichten.
Belangrijke aspecten van de WBK
- Aanscherping interne procedure: De WBK voorziet in de verplichting om een interne procedure op te stellen voor een zorgvuldige en vertrouwelijke behandeling van de melding, inclusief een gedegen onderzoek naar de aard van de misstand.
- Onafhankelijke beoordeling: meldingen van misstanden moeten zorgvuldig worden behandeld door een onafhankelijke beoordelaar die neutraal naar de feiten kijkt en deze bespreekbaar maakt.
- Rechtsbescherming: Klokkenluiders genieten bescherming tegen ontslag en andere vormen van benadeling als gevolg van hun melding, ook als zij besluiten om rechtstreeks extern te melden bij bijvoorbeeld een toezichthouder of het Huis voor klokkenluiders.
De impact van klokkenluiden op organisaties
Voor zittende managers en organisaties die iets te verbergen hebben - en willen wen wetens nadelig handelen -, heeft klokkenluiden vaak een negatieve impact. Zij voelen zich dan vaak verraden. Voor managers en organisaties die het juist goed bedoelen, kunnen onthullingen ook juist leiden tot verbeterde transparantie over risico's zodat kwaliteitsverbeteringen worden doorgevoerd, ethische normen worden verhoogd en een versterkt vertrouwen bij alle betrokkenen ontstaat.
Een misstand die aan het licht worden gebracht dwingt organisaties vaak om hun interne processen te herzien en te verbeteren. Daarom kan een effectieve klokkenluidersregeling juist leiden tot een cultuur van meer openheid en verantwoordelijkheid, wat uiteindelijk de effectiviteit en reputatie van de organisatie als geheel ten goede komt. Het versterkt het vertrouwen van zowel medewerkers als klanten in de organisatie.
Het belang van een goede klokkenluidersregeling
Het belang van een goede klokkenluidersregeling is dus evident. Een heldere klokkenluidersregeling moedigt medewerkers aan om misstanden of problemen te melden zonder angst voor represailles. Hierdoor worden werkgevers in staat gesteld om integriteitsproblemen te signaleren en intern aan te pakken.
Dit bevordert een eerlijke en transparante bedrijfsvoering en helpt ernstige schade aan zowel de organisatie als de samenleving te voorkomen. Bovendien draagt het bij aan het minimaliseren van juridische complicaties en het beperken van reputatieschade. Vooral omdat bij een effectieve interne meldprocedure de problemen intern kunnen worden opgelost, nog voordat ze naar buiten komen.
Kortom; een goed functionerende interne klokkenluidersregeling biedt (ex) medewerkers een veilig manier om misstanden te melden. Het biedt organisaties een professionele en veilige manier om meldingen op te volgen. Een interne klokkenluider moet worden beschermd en is geen vijand van de organisatie. Extern melden zal een klokkenluier dan alleen als het echt niet anders kan en bij hele ernstige situaties waarbij de veiligheid van mensen of publieke belangen in het geding zijn.
